وجود سحر و جادو و اسناد وجود یا عدم وجود
•
وجود سحر و جادو و اسناد وجود یا عدم وجود
به راستی سحر و جادو چیست ؟ آیا واقعیت دارد ؟ قبل از پرداختن به جواب این سئوالها بهتر است در ابتدا عامل پیدایش سحر و جادوگری را مورد بررسی قرار دهیم .
فرهنگ جادویی1 از هنگامی به وجود آمد که بشر خواص گیاهان را یکی بعد از دیگری کشف کرده و دانشِ اثرات مفید و مضر گیاهان پیدا شد و ادامه یافت . انواع گیاهان که گاه موجب بیماری و گاه آرامش و درمان دردها و گاهی باعث مرگ انسان می شده ؛ این امکان را به او داد تا از مرز جامعه ترتمی2 گذشته و با تهیه مواد سمی یا مخدر و یا نیروبخش از گیاهان گوناگون ، در دنیای بهتری زندگی کند .
همین کشف آثار گیاهان ، نخستین عامل پیدایش جادوگری و سحر شده است . این فرهنگ از نظم و قوانین طبیعی اشیاء الهام گرفته . مثلاً از علایم و نشانه هایی که در اشیاء به ویژه در گیاهان دیده ، ابتدا به صورت زبان جادوگری استفاده کرده و سپس همین نشانه ها و علایم مبنای پیدایش خط گردیده است .3
می بینیم که ریشه و عامل اصلی سحر و جادو چیزی عجیب و غریب نبوده بلکه بشر به خاطر رسیدن به خواسته های نامشروع خود از این حرفه در راه باطل استفاده کرده و با انجام اعمالی که امکان وقوع دارند و در شرع از آن نهی شده ذهن و فکر و وقت افراد را به این موضوع متوجه ساخته است .
حقیقت سحر چیست ؟
سحر در اصل به معنی هر کار و هر چیزی است که مأخذ آن مخفی و پنهان باشد ولی در زبان روزمره به اعمال خارق العاده ای گویند که با استفاده از وسایل مختلف انجام می شود و‌آثاری از خود در وجود انسانها به جا می گذارد و گاهی یک نوع چشم بندی و تردستی است و گاه تنها جنبه روانی خیالی دارد .4
سحر از نظر لغت :
در مفردات راغب ذیل کلمه السُّحاره ( سحر ) به سه معنی اشاره شده :
??? خدعه و خیالات بدون حقیقت و واقعیت ، همانند شعبده و تردستی .
??? جلب شیطانها از راههای خاص و کمک گرفتن از آنان.
??? ممکن است با وسایلی ماهیت و شکل اشخاص و موجودات را تغییر داد . مثلاً انسان را به وسیله آن به صورت حیوانی در آورد . ولی این نوع خیال و پنداری بیش نیست و واقعیت ندارد .
آیا سحر واقعیت دارد ؟
از بررسی حدود 51 مورد کلمه سحر و مشتقات آن در سوره های قرآن از قبیل طه ، شعراء ، یونس ، اعراف و ... راجع به سرگذشت پیامبران خدا : موسی ، عیسی و پیامبر اسلام به این نتیجه می رسیم که سحر از نظر قرآن به دو بخش تقسیم می شود :
1. آنجا که مقصود از آن فریفتن و تردستی و چشم بندی است و حقیقتی ندارد . چنانکه می خوانیم :
« ... فَاذا حِبالُهُم وَ عِصِیُّهُم یُخَیِّلُ الیهِ من سِحرهم اَنها تَسعی » 5
( آنها بساط خویش افکندند ) که ناگاه در اثر سحر ، پنداشتی چوبها به جنبش و حرکت در آمد .
از این آیات روشن می شود که سحر دارای حقیقتی نیست که بتواند در اشیاء تصرف کرده و اثر بگذارد بلکه این تردستی و چشم بندی ساحران است که این چنین جلوه می دهد .
2. از بعضی آیات قرآن استفاده می شود که بعضی از انواع سحر به راستی اثر می گذارد. مانند این آیه که می فرماید :
« آنها سحرهایی را فرا می گرفتند که میان مرد و همسرش جدایی می افکند . »6
ولی آیا تأثیر سحر فقط جنبه روانی دارد و یا اینکه اثر جسمانی و خارجی هم ممکن است داشته باشد ؛ در آیات اشاره ای نشده است و بعضی معتقدند اثر سحر تنها در جنبه های روانی است . در اینکه آیا سحر واقعیت دارد یا جزء خرافات است بین علمای اسلام به ویژه علمای شیعه وسنی اختلاف نظروجود دارد . بیشتر علمای شیعه سحر را صرف خرافات می دانند و به همان آیه 66 سوره طه یا 116 سوره اعراف استدلال می کنند . اما از بین اهل سنت بعضی ها قایلند به اینکه سحر حقیقت دارد .7
شیخ طوسی از بزرگان علمای شیعه ، در کتاب خلاف می گوید : « نزد بیشتر علما و ابی حنیفه و مالک و شافعی ، سحر حقیقت دارد و با جادو می توان کسی را کشت یا مریض کرد یا دستش را فلج نمود یا بین زن و شوهر تفرقه انداخت . » در مقابل ، ابوجعفر استر آبادی می گوید : « سحر حقیقت ندارد بلکه صرف تخیل و چشم بندی است . افراد بزرگی مانند علامه حلی در حقیقت داشتن سحر تردید کرده و مواردی از سحر را که در تاریخ ذکر شده نقل کرده اند . » 8
آنهایی که معتقدند سحر از خرافات است در مقام توجیه اثر سحر گفته اند : اگر مسحور بداند که درباره او سحر کرده اند ؛ توهم مسحور شدن باعث می شود که اثر سحر در او ظاهر شود . مثل تلقین به مریض .
به طور کلی آنها می گویند سحر از خرافات است ؛ به ماجرای حضرت موسی و ساحران استدلال می کنند . اما آنها که معتقدند سحر واقعیت دارد ؛ به موارد تجربی در جامعه استناد می کنند که مکرر دیده شده بر اثر سحر ، محبتی از شخص در دل دیگری ایجاد شده ، یا زن و شوهری صمیمی بر اثر سحر از هم جدا گشته یا چیزهای به سرقت رفته پیدا شده اند .
چگونگی تأثیر سحر :
مرحوم مجلسی می نویسد : « بر حسب اقسام گوناگون سحر ، چگونگی تأثیر آن نیز فرق می کند .پس آن قسم که از قبیل شعبده است کیفیتش نیز روشن است ؛ با حرکات سریع دست ، از خطای دیگران استفاده می کنند . اما اینکه به وسیله جادو، حب و بغضی یا غم و ناراحتی در قلب کسی به وجود بیاید ؛ ظاهر این است که خداوند همان گونه که در ادویه ، خواص دارویی قرار داده ؛ در اعمال ساحر یا اورادش نیز این خاصیت را نهاده است . یا اینکه اجنه و شیاطینی که توسط ساحر به استخدام گرفته می شوند موجب حب و بغض می گردند. اما اینکه بعضی ادعا می کنند ساحربا کمک سحرباران نازل می کند یا ابرها را جمع می نماید ؛ ما قبول نداریم که چنین چیزی ممکن باشد تا بتوان به وسیله جادو درعالم بالا تصرف نمود.» 9
حکم سحر در اسلام:
مرحوم فخر المحققین در کتاب ایضاح ادعا کرده که حرمت سحر و جادو از ضروریات دین اسلام است وهرکه جادو را حلال بداند کافر است . شیخ انصاری در کتاب مکاسب گفته که هر چند ما مطمئن به اجماع علما در این خصوص نیستیم ولی ادعای ضروری دین از چیزهایی است که ما مطمئن به حرمت این عمل می شویم و علما در همه اعصار بر حرمت جادو و جادوگری اتفاق داشته اند .
اما آیا اینکه به طور مطلق حرام است یا بعضی جاها استثناء شده ؛ ظاهراً آن گونه سحر که برای مقاصد درست به کار گرفته می شود مانند فتح سرزمین کفر یا بقای عمارت و ... و به خصوص باطل کردن سحر با سحر جایز می باشد . 10
در تفسیر نمونه آمده : سحر در اسلام ممنوع و از گناهان کبیره است . چرا که در بسیاری از موارد ، باعث گمراه ساختن
مردم و تحریف حقایق و متزلزل ساختن پایه عقاید افراد ساده ذهن می شود . البته این حکم مانند بسیاری از احکام دیگر موارد استثناء نیز دارد ؛ از جمله فراگرفتن سحر برای ابطال آن و یا برای از بین بردن اثر آن در مورد کسانی که از آن آسیب دیده اند . 11
سحر در عصرما :
امروزه یک سلسله علوم وجود دارد که در گذشته ساحران با استفاده از آنها برنامه های خود را عملی می ساختند :
? استفاده از خواص ناشناخته فیزیکی و شیمیایی اجسام . همان طور که در داستان ساحران زمان موسی آمده که آنها با استفاده ازخواص فیزیکی و شیمیایی مانند جیوه و ترکیبات آن توانستند چیزهایی به شکل مار بسازند و به حرکت درآورند .
البته استفاده ازخواص فیزیکی و شیمیایی اجسام هرگز ممنوع نیست . بلکه باید هر چه بیشتر از آنها آگاه شد و در زندگی از آن استفاده کرد . ولی اگر از خواص مرموز آنها برای اغفال و فریب مردم ناآگاه استفاده شود و به راههای غلط سوق داده شود یکی از مصادیق سحر محسوب خواهد شد .
? استفاده از خواب مغناطیسی ، هیپنوتیزم ، اینه تیسم و تله پاتی ( انتقال افکار از فاصله دور ) که اگر کسی از آنها استفاده سوء کند سحر محسوب می شود .
اما آنچه در جامعه فعلی به ویژه غرب رواج پیدا کرده ساخت فیلم هایی با مضمون خرافی و جادوگری همچون جن گیر و... می باشد که غالباً اثرات سوئی بر روی مخاطبان خود به جای می گذارند و آنها را به عالم خیال و دنیایی غیر واقعی و دست نیافتنی سوق می دهند . با توجه به اینکه اکثر مخاطبان این گونه فیلمها جوانان و نوجوانانی هستند که در حساس ترین مرحله زندگی خود که مرحله ثبوت شخصیت و افکار آنهاست به سر می برند و همچنین نیاز جامعه به مغزهای متفکر جوان ، زنگ خطری است برای خانواده ها و تمامی مسئولان و دلسوزان تا نسل جوان جامعه را از افتادن در ورطه موهومات و خرافات نجات دهند و زمینه های شکوفایی و رشد استعدادهای آنان را فراهم کنند . بدین منظور و برای جلوگیری از روند رو به رشد گرایش جوانان به این گونه برنامه ها و مجالس ، پرداختن به این مسائل به روشهای کاملاً علمی و نو و جواب گویی به سئوالات و شبهات وارده از ضروریات است .